Gratis. Het Middagjournaal van 4 februari 2021 (Nieuwe Feiten, Radio 1)

Beste luisteraar,

Als u mij nu zou vragen: geef eens een vervelende eigenschap van jezelf? Dan zou ik daar vandaag op antwoorden: ik vind het vervelend aan mezelf dat ik niet graag iets gratis krijg. En dat is op zich vreemd. Gratis zou feest moeten zijn, het woord alleen al zou je in een vreugdedansje moeten doen losbarsten. Er hoort ook een euforisch kreetje bij, of -als het echt megagratis is- misschien zelfs een vuvuzela. Maar nee, bij mij gebeurt dat dus allemaal niet.

Als ik iets gratis krijg, ben ik gigantisch op mijn hoede. Dan kijk ik eerst vijf keer achterom of ik het niet kan doorgeven aan iemand anders. Mijn hoofd begint op volle toeren uitwegen te zoeken om onderuit te komen aan de situatie. Mijn oksels zweten als een stinkdier dat zijn vijand wil verjagen.

Iets in mij lijkt geprogrammeerd om bij het woord ‘gratis’ mezelf in een reflex te beschermen. Ik denk dan direct dat men iets terug verwacht van mij, of dat ik iets anders zal moeten gaan kopen dat er dan bij hoort, of dat er iets ongevraagd verlengd zal worden als ik niet binnen de veertien dagen aangetekend afmeld, kortom dat ik er wordt ingeluisd.

Zoals deze week in het tankstation. Komt er een man resoluut op mij af met een bus ruitenwisservloeistof. Ik roep al van ver: “nee, heb ik niet nodig”, hij had nog niet eens het woord ‘gratis’ gezegd. Ik wou me er snel vanaf maken en ik was ook gehaast. Het duurde even voor ik door had dat de man die zich niet geweldig goed kon uitdrukken in het Nederlands, niet bij het tankstation hoorde, maar zelf een klant was die dringend een soort jerrycan nodig had. De lege bus dus en niet de volle. En de snelste manier voor hem was dus die vloeistof uit die volle bus te kappen. Dat wou hij liefst van al doen in het gaatje van mijn ruitenwisservloeistoftank. Helemaal gratis en voor niks. Om niks te verspillen. Uiteindelijk heeft hij mij moeten overhalen. Hij goot het goedje in mijn wagen en bedankte mij. En zo liet hij mij compleet verbouwereerd achter in het besef dat ik het was die hém had moeten bedanken en met de herinnering aan een toch wel heel vervelende eigenschap van mezelf. Ik die niet graag iets gratis krijg.

Dat wil ik nu veranderen. Ik dacht zo, met uw hulp, beste luisteraar, kan dat misschien lukken. Mochten er dus mensen zijn die mij iets gratis willen geven, kan ik oefenen om dat in dank te aanvaarden.

Johan Terryn is acteur en auteur, o.a. van de podcast, het boek en de theatervoorstelling Het Uur Blauw.